Быел Сәйдәш аланына җыелган халык әнә шундый уртак фикергә килде. Сәнгать бәйрәме ничектер сүнеп-сүрелеп бара кебек. Аны үткәрү Камал театры җилкәсенә калган. Монда элеккеге кебек бишәр оркестр да юк, халыкка барыр өчен автобус та билгеләнмәде. Камал театрының ике автобусына артистлар, уен кораллары, азык-төлек, кием-салым һәм читтән берничә кеше генә сыйды. Матур башлангычны дөрләтеп җибәрер өчен нәрсә җитми соң?
Билгеле булгача, Югары Ослан районы, Кызыл Байрак авылында әлеге бәйрәмне театр директоры Шамил Закиров, баш режиссеры Марсель Сәлимҗанов оештырып җибәргән иде. Камал театры артистлары чүп баскан аланны чистарткач, сәхнә, тора-бара шушы тирәдә мәчет, аннары истәлек ташы барлыкка килде. Бу хакта музыкант, Татарстанның халык артисты Фуат Әбүбәкеров менә ниләр сөйли:
– Бу бәйрәм 18 ел бара. Бик көчле башланып киткән иде ул. Районнардан кадәр киләләр иде. Чөнки теплоходлардан кала, халык өчен өстәмә 8-9 автобус билгеләнде. Күрәсең, дөньялар катлауланды, Сәйдәшне күтәрергә мөмкинлегебез чамалы. Кем ул Сәйдәш? Әлбәттә, композитор. Шулай булгач, бу бәйрәмдә мин композиторларны күрергә теләр идем. Мәсгут Имашевтан кала мин монда башка композиторны күрмәдем. Гомумән, һәрбер иҗади берлек әлеге бәйрәмгә үз өлешен кертергә бурычлы, дип уйлыйм. Композиторлар берлеге бәйрәмне үз өстенә алырга, тиеш дип саныйм. Бүген безгә ярдәм кирәк. Бу чараны берничек тә сүндерергә ярамый.
Салих Сәйдәшев әсәрләре бүген бигрәк тә кирәк. Алар яңгыраганда, халык күңелендә татар яңгырашы яшәячәк әле. Композитор Мәсгут Имашев әнә шундый фикердә:
– Башкаручылар, яшьләр белән мавыгып, Сәйдәшне оныталар. Башкаручылар дим, җырчылар белән бутый күрмәгез. Халык исә Сәйдәш моңнарын онытмый. Чөнки ул халыкның күңеленә якын. Шунысы әрнетә: радио-телевидение аның әсәрләрен бик аз яңгырата, аерым башкаручылар да репертуарларына сирәк алалар. Ул һәрбер концертта яңгырарга тиеш, минемчә. Шул вакытта һәр тыңлаучы аны исенә төшерәчәк, җыр тыңлаган мизгелдә генә булса да, аның кичерешләре белән яшәячәк. Бердәнбер “Совет Армиясе маршы”н онытмыйлар. Бу әсәр тимер юл вокзалында да яңгырый әле, бәйрәмнәрдә дә искә төшерәләр. Оркестрлар исә сирәк башкара. Гениаль әсәр юкса. Күзәтүләрем күңелсез: Сәйдәш аланына йөрүче халык елдан-ел кими. Чөнки бу аланга игътибар җитәрлек түгел. Элек бит өстәмә автобуслар, теплоходлар оештыралар иде. Бүген бер теплоход та килмәде. Җитәкчеләр – Мәдәният министрлыгы, Композиторлар берлеге, республика җитәкчелеге игътибар итсә, ул көчле үтәр иде. Әлегә театрга гына кирәк шикелле килеп чыга. Таш куйганга да дистә еллар вакыт үтте. Аны Марсель Сәлимҗанов инициативасы белән урнаштырдылар. Ул урында Сәйдәш һәйкәле булырга тиеш иде. Ташы калды, урыны калды, һәйкәл юк. Һәйкәл булса, ул халыкны үзенә тартыр иде. Бүген халыкка рухи яктан Сәйдәш бик кирәк. Чөнки ул – әсәрләрен пентатоникага нигезләнеп язган композитор. Димәк, аның музыкасы яшәсә, халык күңелендә чын татар яңгырашы яшәячәк. Шуңа Cәйдәш мирасына игътибар итәргә кирәк, ә игътибар җитми. Бауман урамында нинди генә музыка яңгырамый, ә Сәйдәш юк.
Камал театры артисты Раил Шәмсуаров исә, бәйрәмнең күтәреләчәгенә шикләнми. Ләкин яшьләрне тартып торсын өчен, башка ысуллар кирәк, ди ул. Юкса, ул бертөслегә әйләнгән икән инде:
– Тормыш тигез юлдан гына бармый, һәрберебезнең күтәрелгән чагы була, тукталып калган чагы була. Сәйдәш аланы бәйрәменең дә әнә шундый тыныбрак калган чагы. Миңа калса, күтәрелеп китәчәк әле ул. Үзем дә күпме җим алып китәм, күпме әсәрен өйрәнергә кирәк дип күңелгә салып куйдым. Яшьләр күбрәк булсын иде монда. Бәлкем аларга бәйрәмне башкарак рухта оештырырга да кирәктер.
Композиторның оныгы Валерий Сәйдәшев исә, бабасы мирасы халык күңелендә онытылмаячак ди:
– Ничек кенә булса да, Татарстанның музыкаль гение саналган шәхес онытылмаячак. Аны барысы да белә. Яшьләр бәлкем аны белеп бетермидер, әмма музыкасын ишеткән бер генә кеше дә аңа битараф кала алмый.
Салих Сәйдәшевнең даими тамашачысы, үз фанатлары бар. Автобус билгеләнмәү дә киртә түгел аларга, үз машиналарында килгәннәр. Шундыйларның берсе – режиссер Лима Кустабаева. Ул Казанда Салих Сәйдәшевне искә алу чаралары үткәрә, төрле бәйрәмнәр оештыра.
– Күптәннән бара бу бәйрәм, Аллага шөкер, тукталып калмады. Дөрес, мондый чаралар күбрәк булырга тиеш. Чын милли әсәрләргә бу заманда игътибар җитәрлек түгел. Шуңа күрә, күңел кушканга Сәйдәш һәйкәле янында “Халык мәхәббәте лауреаты” дигән бәйрәм оештырдык бит инде. Дүртенче елын тутырган бу чарага бишәр оркестр катнашырга килә. Ә шулай да, Сәйдәшкә үзенә тиң игътибар юк әле, – ди режиссер.
Бәйрәмдә мәдәният министры урынбасары Эльвира Камалова да катнашты. Ул Камал театрына, бәйрәмне оештыруда ярдәм иткән Югары Ослан җитәкчелегенә һәм тамашачыга килгәне өчен рәхмәт әйтте һәм истәлек ташына чәчәк салуда катнашты. Сәйдәшкә бәйле сорауларны кузгатучы булмады. Эльвира Камалова да аларны искә төшерүне кирәк тапмады.
Гөлинә Гыймадова
