Үткән атна азагында Бөтендөнья Татар конгрессы бер-бер артлы берничә мөһим чара уздырды. Беренче көнне җәмәгать эшлеклеләре, дәүләт, дин әһелләре, милли оешма җитәкчеләре башкалабызда, “түгәрәк өстәл” янына җыелып, татар халкын саклау һәм үстерү стратегиясен ничегрәк язарга икән дип фикер алышса, икенче көнне конгрессның еллык хисап җыелышы үткәрелде, ә өченче көнне Чаллыда Президентыбыз Рөстәм Миңнеханов катнашында VIII Татарстанның эшлекле хезмәттәшләре җыены үткәрелде.
Әлеге чараларның өчесен дә берләштергәне – татар халкын үстерү стратегиясен булдыру бурычы. Әнә журналист һәм җәмәгать эшлеклесе Римзил Вәлиев милләтебезне киләчәккә исән-имин алып бару өчен утыз маддәдән торган “кирәк”ләрне туплаган. “Түгәрәк өстәл”не ачып, җәмәгатьчелеккә ул шуларны игълан итте. Болар – һәр татар төбәгендә милли мәдәният үзәге ачу, мәктәпләрдә татарча укыту, бишектән башлап, тарихи һәм милли аң тәрбияләү кебек мөһим мәсьәләләр. Шунысы кызык: Татарстан мөфтиенең беренче урынбасары Рөстәм Вәлиуллинның исемлеге биш кенә маддәдән тора. Аның фикеренчә, иң әүвәл балаларыбызда милли тарихыбыз белән кызыксыну уятырга, икенчедән, әһәмиятсез дип саналган күп кенә вакыйгаларның да милләт яшәешенә зур тәэсир итүен күрә белергә кирәк. Өченчедән, интернеттагы социаль челтәрләрдә татарча актив булуыбыз таләп ителә. Ягъни социаль челтәрләрдә татарча язуыбыз, фикер алышуыбыз, аңлатма бирүебез сорала. Дүртенчедән, хештекларның аз кулланылганнарын популярлаштырасы бар. Әйтик, “Татарстан” хештегы бик яхшы танылган. Ә менә “Татар”, “Татарлар” дигән хештеклар популяр түгел әле. Анда кереп, бер-береңне табу ансат югыйсә. Бишенчедән, кая гына барсак та, татар милли-иҗтимагый оешмаларыбызның адресы, телефоны җирле белешмә хезмәте аша җиңел генә табып алырлык булсын.
Стратегия турында сөйләгәндә, тарихчы Рафаэль Мөхәммәтдинов дәүләтне – ат, мәктәпне арба белән чагыштырды. “Яңа буын татарча укыр да тормышны үзгәртер дип көтү – беркатлылык ул. Арба атны, ягъни мәктәп дәүләтне тарта алмый. Дәүләт структураларында, парламентта, бизнеста, фәндә телебез кулланылмый икән, татар мәктәбенә укырга килүчеләр кимеячәк. Үзебез үрнәк күрсәтик, тормыш-яшәешнең һәр тармагында татарча аралашыйк, үз телебездә эш йөртик”, – дип чакырды ул. Ул көнне халыкны – арба, дәүләтне ат белән чагыштырган милли оешма җитәкчеләрен дә ишетергә туры килде. Татарларга дәүләт авызына гына карап торырга ярамый шул. Алла сакласын, киләчәктә илне губерналарга бүлгәләп, милли республикаларны, ягъни милли дәүләтчелегебезне юкка чыгару ихтималы да бар. Андый хәлдә калсак нишләрбез? Атыбыз егылды дип, башны ташка орыйкмы? Юк, без үзйөрешле арба булырга тиеш. Революциягә кадәр милли дәүләтчелегебез булмаган бит. Шуңа карамастан, мәхәллә-үзидарә системасын кулланып яшәгәнгә, XX гасыр башында милләтебез зур уңышка ирешә. Шуңа күрә стратегияне булдырганда, һәртөрле фаразларны истә тотарга кирәк.
Тел җәһәтендә үрнәк күрсәтү дигәннән. Ни кызганыч, ун-унбиш, егерме ел милли хәрәкәттә йөреп, милли-мәдәни оешмаларны җитәкләп, Казанга хисап җыелышына килгәч, нотыкларын әле дә туган телебездә сөйли алмаучы әфәнделәребез бар. Шуңа күрә хисап бирү вакытында: “Бу кешеләрдән нинди үрнәк алырга мөмкин?! Болардан арынырга кирәк!” – дип тәкъдим итүләре дә бик урынлы. БТК башкарма комитеты җитәкчесе Ринат Закиров әлеге тәкъдимне хуплап: “Җиде ел элек Мөкатдәс үзебезчә бик авыр сөйләшә иде. Хәзер татарча яхшы гына чыгыш ясый. Менә бит теләк булганда өйрәнергә була”, – дип, Владимир өлкәсе татар милли-мәдәни мөхтәрияте рәисе М. Мортазинны җыелган халыкка үрнәк итеп куйды. “Тел белмәү гаеп түгел, белергә теләмәү гаеп”, – дип белдерде бу җәһәттән тырышлык күрсәтмәүчеләргә мөнәсәбәтен БТК башкарма комитетының Милли шурасы рәисе Васыйл Шәйхеразыев.
Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов та Чаллыда булып үткән эшкуарлар җыенында фикерен татарча “көчәнеп көчкә аңлаткан” эш адәмнәрен уянырга, туган телебезне өйрәнергә чакырды. “Безнең нигез – татарлыгыбыз, телебез, динебез, гореф-гадәтләребез. Нәрсә генә эшләсәк тә, шуңа таянабыз. Һәрберегезнең бизнесы бар. Шул ук вакытта җаныгыз, күңелегез милләткә тартылсын иде. Киләчәк буыннар без алып барган шушы эшне дәвам иттерер дип ышанасы килә. Әйе, телебез югалып бара. Бик зур бәла бу. Үз башына төшмәгән кеше моны аңлап бетерми. Менә монда кайберәүләр, кадерле дуслар, шат сезне күрергә, җыелган кешеләр барысы да татарча аңлап бетерми, шуңа күрә мин сезнең алда урысча сөйлим инде, дип хәйләли. Татарча бик сөйләр иде, сөйли алмый. Татарча бик матур итеп, ялт итеп чыгыш ясар иде, булдыра алмый. Ике-өч җөмлә татарча өйрәнә дә, мөнбәргә чыга. Ярый, без аларны сүкмик. Ул – барыбер татар кешесе. Аның җаны татар булырга тиеш. Татар җанлы булса, ул ничек тә тырыша, вата-җимерә булса да татарча сөйләргә, аралашырга омтыла. Балаларыңны татарчага өйрәтергә кирәк. Әгәр дә үзең белмисең, сөйләшмисең икән, киләчәк буын – балаларың, оныкларың ничек татарча аралашсын?! Картайгач, олы яшькә җиткәч, мин нинди милләт кешесе икән, дип балаларың, оныкларың уйланачак, борчылачак бит. Ул чакта соң була. Шундый хәлдә калмас өчен, үзебез үрнәк күрсәтик”, – дип өндәде Рөстәм әфәнде.
Ул көнне Татарстанда татар эшкуарларына ярдәм итү фонды оештырырга чакыручылар да, шул ук вакытта, кулдан килгән кадәр газиз республикабызга, милли мәркәзебезгә үзебез булышыйк, дип тәкъдим итүчеләр дә байтак булды. Булышыйк дигәннән, Краснодар краеннан килгән “Кубань-Татарстан” сәүдә йорты директоры Вәлит Рәхмәтуллин 2019 елда, Казан урамнарында урнаштыру өчен, милли каһарманнарыбыз Мәгубә Сыртланова белән Рәфәгать Хәбибуллин бюстларын ясатып бүләк итәргә вәгъдә бирде.
Петербург шәһәреннән килгән, “Зет-Телеком” җаваплылыгы чикләнгән җәмгыятен оештырган Камил Хәйруллин тәҗрибәсен “Татарстан – Яңа гасыр” телекомпаниясе җитәкчесе Илшат Әминов шәхсән үзе барып өйрәнергә булды. Камил әфәнде Чиләбе өлкәсендәге туган авылы Солтанны тергезү максатында егерме йорт салырга, терлек абзарлары корып бирергә алынган икән. “Инде дүрт йорт әзер. Туган авылыбызга кайтып яшәргә, эшләргә теләк белдергәннәргә мин ул йортларны бушлай бирәчәкмен. Анда бер мең гектар җир бар. Әмма аны эшкәртүгә мин үзем алынмыйм. Мин алынсам, бу минем бизнес була бит инде. Үзләре эшләсеннәр, эшкәртсеннәр. Мин шартларын гына тудырам”, – дип бәян итте ул үз башлангычын.
Әйе, шәһәрләрдә татар мохитен тудыруны кайгырту белән беррәттән авылларыбызны саклап калу өчен дә тырышыйк. Авыл бит әле ул – җир дигән сүз дә. Җирсез, сусыз калган милләт тамырсыз калган агачтан аерылмый. Татар милләтен саклау һәм үстерү турында кайгырткан конгресслылар бу хакыйкатьне дә искәртте.
Милләтне саклау стратегиясен кем кабул итәчәк соң? Билгеле, Бөтендөнья Татар конгрессы. Чөнки бу мөһим документ Татарстанда яшәүчеләрне генә түгел, Җир шарында яшәгән бөтен татарларны колачларга, кайгыртырга тиеш. Билгеле, әллә нинди яхшы стратегияләр дә кабул итәргә мөмкин. Әмма өстәгеләрнең сәяси ихтыяры булмаса, халык астан таләп итеп тормаса, уңышка ирешүебез икеле.
Рәшит Минһаҗ
