“Милли кинематографтан татар халкының асылын, эчке кичерешләрен, язмышын ачкан фильмнар көтәм”. XV халыкара мөселман кинофестивале кунакларының күпчелеге әнә шундый фикер әйтте. Быелгы чара нинди уңышларга иреште? Ул үзенең асылына тугры каламы? Без әнә шул сорауларга җавап эзләдек.
Ярдәмгә – киңәш
Чит ил режиссерлары, продюсерлар үз фильмнарын тәкъдим иткәндә, Татарстан кинематографына киңәшләрен дә җиткерделәр. Заманында биредә жюри рәисе булган, бу юлы “В талом снеге звон ручья” фильмын тәкъдим иткән режиссер Дәүләтназар Худоназаров (Таҗикстан), мәсәлән, биредә татар халкын беренче мизгеленнән үк яраттыра торган фильм көткәнен әйтте. Мисалга ул Ходжакули Нарлиевның “Невестка” фильмын китерде. “Ул чакта Төрекмәнстанны белми идем әле. Шушы фильмны карадым да аның халкына, табигатенә гашыйк булдым. Сезнең дә шушы юнәлештә үсүегезне телим”, – диде ул.
Иран режиссеры Реза Голами Мотлаг фестивальне тематик яктан азрак чикләргә кирәк дигән фикердә:
– Бу – яхшы фестиваль. Ләкин темаларны азрак киметсәк, күбрәк мөселман фильмнарын кертсәк, мөселман мәдәнияте һәм тормышы турында тулырак фикер алышыр идек.
Ләкин аның белән “Феномен Этигэлова. Загадка бурятского ламы” фильмы режиссеры Елена Демидова килешмәде. Ул фестиваль дини кешеләрнең тормышы турында гына сөйләми, ә мөселман дөньясы хакында күзаллау тудырырга тырыша дигән фикердә.
– Монда гади кешеләр, аларның шәхси вакыйгалары турында да картиналарны күреп була. Дин бит ул билгеле бер проблема алдында калгач нинди юл сайлавыңда, кешегә, дөньяга мөнәсәбәттә дә чагыла. Бу – бик кызык һәм файдалы. Син шушы фильмнар аша кешеләрне яхшырак аңлый башлыйсың. Үзеңнең нинди күп милләтле һәм күп динле илдә яшәвеңне тоясың. Төп бурыч – бер-береңне яхшырак аңларга өйрәнү ләбаса, – диде Демидова.
Менә шуңа күрә күбрәк милли кино төшерергә кирәк тә инде. Бусы – режиссер Ходжакули Нарлиев фикере:
– Үзеңә якын булган темалар белән эшләргә кирәк. Милли тема, миңа калса, һәрбер иҗат кешесенә иң якыны. Бу безгә борчыган мәсьәләләр турында кешелеклерәк бәян итәргә, мәдәниятебезне, гореф-гадәтләрне буыннан-буынга тапшырырга ярдәм итәчәк.
Татарстан режиссерлары ни ди? “Он, она и робот” фильмы авторы Айдар Габдрахманов әйтүенчә, фикерләр бик яхшы, ләкин кинематограф үссен өчен дәүләт ярдәме генә түгел, шәхси инвестицияләр җәлеп итү дә кирәк. “Голливудта дәүләт күпме акча бүлеп бирә дигән сорау, гомумән, ахмаклык. Анда кино – коммерция проекты. Без дә акрынлап шуңа барырбыз дип өметләник”, – ди ул. Режиссерлар бу җәһәттән Татарстанда кино фонды булдыру проблемасын күтәрде.
Ул арада…
Кинофестиваль быел өч юнәлештә эшләде. Бәйге программасыннан тыш, төрле кинофестивальләр директорлары белән форум һәм Татарстан киносына чит ил продюсерларының игътибарын җәлеп итү максатыннан халыкара питчинг үткәрде. Инде хәбәр иткәнебезчә, анда режиссер Әмир Галиәскәровның “Сафа һәм Саҗидә” (Мәхмүт Галәү әсәре буенча) киносценарие җиңде. Моннан тыш, фестиваль ябылыр алдыннан үткәрелгән матбугат конференциясендә “DivaProduction” киностудиясе директоры Невин Камель “Сафа һәм Саҗидә”, “Алмачуар” (реж. – Илшат Рәхимбай), “Өчпочмак” (реж. – Салават Юзеев), “Z буыны” (Айдар Габдрахманов), “Йәгез, бер дога” (сценарий авторлары – Мансур Гыйләҗев, Илдар Әбүзәров) фильмнарына эш барышында да, прокат мәсьәләсендә дә ярдәм итәргә әзер икәнен белдерде һәм һәр ике як үзара килешүгә кул куйды.
Драматург Мансур Гыйләҗев “Йәгез, бер дога” фильмының Татарстанда, Венгрия, Германиядә төшереләчәген белдерде һәм мавыктыргыч кино килеп чыгачак дип ышандырды. Ул коммерцияле кино дип тәгаенләнгән.
Невин Камель Татарстанда да ике фильм төшереләчәген әйтте.
– Биредә фантастик фильм төшерү өчен уңайлы урыннар бар. Гомумән, Татарстанның табигате, кешеләре бик ошады. Берочтан, Америка профессионаллары белән эшләргә теләге булган бөтен кешене кастингта катнашырга чакырам, – диде ул.
Матбугат очрашуында кинофестивальне ачкан “Имам Абу Иса Мөхәммәт Термизи” картинасы вәкилләре дә бар иде. Әлеге фильмның продюсеры Улугбек Абдуллаев Зифа Кадыйрованың “Сагынырсың, мин булмам” әсәре буенча төшереләчәк фильмга ярдәм итәргә әзер булуын әйтте. Татарстан белән Үзбәкстан арасында мәдәни багланышлар тагын да ныгысын иде дигән теләген дә җиткерде.
Татарстан фильмнары төп бәйгедә дә коры калмады. “Байгал” фильмы (реж. – Илдар Ягъфәров, оператор – Юрий Данилов) Казан мэры призына лаек булды һәм иң яхшы оператор эше номинациясендә җиңде. Милли кино номинациясендә Илшат Рәхимбайның “Сложный узор” фильмы билгеләп үтелде.
15 нче кинофестивальнең тулы метражлы иң яхшы фильмы – Кыргызстаннан “Песнь древа” (реж. – Айбек Дайырбеков). Татарстан Президентының махсус бүләгенә исә Ираннан “Найти Фэридэ” (реж. – Азаде Муссови, Куруш Атаи) фильмы лаек булды.
