Яңа китап басылып чыгу – ул һәрвакыт зур вакыйга. Ә инде тарихи, документаль китап чыгу – икеләтә мөһим вакыйга, чөнки андый китап киләсе буыннар өчен мирас булып калачак һәм шуңа да аның әһәмияте әйтеп бетергесез зур.

Безнең төбәктә, белгәнебезчә, 34 татар авылы бар, шуның яртысы турында китаплар язылган, димәк, ике дистәгә якын татар авыллары тарихы югалмас дигән сүз. Бу өлкәдә эш дәвам итә һәм үткән ел ахырында гына Яндавишча мәктәбенең тарих укытучысы Нәфисә Мусина автор­лыгында “Ендовищи село в татар­ской степи” дип аталган ике томлык бик матур, эчтәлекле китап басылып чыкты. Бу китаплар – күпьеллык зур хезмәт нәтиҗәсе һәм Нәфисә Абду­лахатовнага моның өчен “афәрин” диясе генә кала.

Нәфисә ханым 43 ел стажлы, тәҗрибәле педагог, шуның 32 елын җитәкче вазифасын үтәгән – 16 ел бала­лар бакчасы мөдире, 16 ел мәктәп ди­ректоры булып торган. Укытучы эше бит бик мәшәкатьле, җитәкченеке аннан да мәшәкатьлерәк, әмма Нәфисә яраткан җан шөгыленә вакыт таба. Тулаем алган­да, ул бу китаплар өстендә дистә елдан артык эшләгән, архивлардан, төрле сайт­лардан, белешмәләрдән, тарихи кита­плардан мәгълүмат җыеп туплаган, аны бит әлдә системага салырга да кирәк. Кы­скасы, бик күп көч, тырышлык таләп иткән хезмәт куелган, үзләре шундый китап чы­гарганнар гына аңлый аны.

256 битлек беренче томда авылның барлыкка килү тарихы, дини тормышы, мәгариф үсеше, колхоз булдыру тари­хы, авылның сугыштан соңгы чоры, ад­министрация тарихы чагылдырылган. Беренче Бөтендөнья сугышында катна­шучыларга зур урын бирелгән,төрле чы­ганаклардан күренгәнчә, Яндавишчадан анда 195 кеше катнашкан. Репрессия корбаннарының да тулаем исемлеге бар. Әлбәттә, чыгышлары белән Яндавишча­дан булган күренекле милләттәшләр ту­рында да фотолары белән мәгълүмат бар. Әфган сугышы, Чечен Республикасында террорчыларны юк итү операциясендә катнашучыларның да фотолары урын ал­ган.

Кыскасы, китапның беренче томын Ян­давишча авылының тулы белешмәсе дияргә була.

Ә 614 битле калын икенче томы авыл-ның “Үлемсез полк”ына багышланган. Ян­давишчадан Бөек Ватан сугышына 626 кеше алына, шуның 287се һәлак була, хәбәрсез югала һәм концлагерьларда үлә. Күрсәткән батырлыклары өчен 236 яндавишчалы орден-медальләр белән бүләкләнә. Һәм менә шул 626 кеше ту­рында биредә тулы мәгълүмат бар – кай­да туган, кайчан сугышка алынган, кая хезмәт иткән, нинди хәрби бүләкләре бар. Кайберләренең фотолары да ур­наштырылган, бик күп документларның копияләре урын алган.

Үткән атна ахырында, 7 февраль көнне, Яндавишча мәктәбендә китапның пре­зентациясе узды. Аны өлкә татар авто­номиясе каршында эшләп килүче край­ны өйрәнүчеләр клубы, шәхсән аның җитәкчесе, Зур Рбишча мәктәбенең тарих укытучысы Әлфия Мөхәммәтҗанова оеш­тырды, әлбәттә, мәктәп коллективы ярдәме белән. Анда күбесенчә төбәк тарихы белән кызыксынучылар, аны өйрәнүчеләр, шулай ук Кызыл Октябрь округы администрациясе вәкилләре катнашты.

Чараны ачып җибәргәч, Әлфия Хай-дәровна беренче сүзне авыл имамы Әнәс Ситдековка тапшырды. Әнәс хәзрәт үзенең хәер-фатихасын биргәч, округ мөхтәсибе Харис хәзрәт Исмаилов та ки­тап авторына, оештыручыларга рәхмәт белдерде.

Яндавишча тугыз еллык мәктәбе Ура­завыл урта мәктәбенең филиалы булып тора һәм аның директоры, кайчандыр үзе дә шушы мәктәпне тугыз ел җитәкләгән Фәрит Хайруллин Нәфисә ханымны их­ластан котлап, хезмәтен югары бәяләде һәм киләчәктә бу өлкәдә эшләве тагы да нәтиҗәлерәк, уңайлырак булсын өчен, ноутбук бүләк итте, тарих, крайны өйрәнү өлкәсендә куйган олы хезмәтен, бала­ларга патриотик тәрбия бирүгә керткән өлешен исәпкә алып, Рәхмәт хаты тап­шырды.

Кызыл Октябрь округының мәгариф комитеты рәисе Рауф Ваһапов округ җи-тәкчелегенең дә котлау-рәхмәтләрен җиткереп, Нәфисә ханымның башкарган эшен югары бәяләде.

Өлкә татар автономиясе рәисе Мир-зәхләм Абдулганиев та китапны югары бәяләп, соңгысы булмасын, дигән теләк белдерде.

Тарих фәннәре кандидаты, язучы Фәүзия Бәйрәмова бертөрле анализ ясап, Нәфисә Абдулахатовнага киңәшләрен бирде һәм үзенең ике китабын бүләк итте.

Автор үзенең чыгышында китапларны язу тарихы, ничек итеп мәгълүмат җыюы турында сөйләде һәм аларны бастыру­да финанс чыгымнарны каплаган “Алга Транс” җәмгыяте генераль директоры Дамир Измайловка, аның ярдәмчеләре Илдус Ганиев белән Илдар Калимуллин­га мәгълүмат җыюда булышкан һәркемгә зур рәхмәтен белдерде һәм киләчәккә планнары белән уртаклашты. Алары зур­дан – ул хәзер хуҗалык китаплары (похо­зяйственная книга) белән эшли һәм туган авылының һәр кешесе турында кыскача итеп китап-сүзлек тупларга хыяллана.

Нәфисә ханымның хезмәт яратуы сок-ланырлык, ул бер генә дә тик тормый. Мәктәптәге бер бүлмәдә татар халкының көнкүрешен чагылдырган байтак экспо­натлар тупланган, шул ук “Үлемсез полк” докуменлары зур, калын папка тәшкил итә. Коридорның бер диварын “Стена па­мяти” алган, анда Бөек Ватан сугышында катнашкан 164 авылдашының фотолары урнаштырылган. Кызганычка, күбесенең фотосы юк, ул заманда бит фотога төшү мөмкинлеге бар кешедә дә булма­ган. Әлбәттә, фотолар, экспонатлар, мәгълүмат җыюда аңа укучылар, мәктәп коллективы, авыл халкы зур ярдәм күрсәткән. “Балалар бик зур кызыксыну белән башкара бу эшләрне, Аллаһыга шөкер”, – ди Нәфисә ханым.

Кичәне йомгаклап, Әлфия Хайдәровна авторга рәхмәт белдереп, уңышлар теләде. Аралашу чәй табыны артында дәвам итте һәм Нәфисә ханым барлык катнашучыларга китапларын бүләк итте.

Тулаем алганда, бик җылы, кызыклы очрашу узды һәм авторга, крайны өй-рәнүчеләр клубы әгъзаларына, кунакчыл Яндавишча мәктәбе коллективына зур рәхмәт.

Наилә ЖИҺАНШИНА.

Автор фотосы.