Түбән Новгород өлкәсенең татар автономиясе каршында уңышлы эшләп килүче крайны өйрәнүчеләр клубын 2022 елның декабреннән башлап Зур Рбишча мәктәбенең югары категорияле тарих укытучы­сы Әлфия Мөхәммәтҗанова җитәкли. Әлфия ханым “Туган як”ны укучыларга яхшы таныш дип беләм – газета битләрендә ул эшкәрткән, аннары китап булып бастырылган “Хәмзә ба­бай истәлекләре”, бүтән тарихи материаллар, авылның күренекле кешеләренә багышлан­ган “Рбишчаның якты йолдызлары” рубрика­сы астында байтак язмалар бастырыла килә. Шушы эшчәнлеге өчен 2020 ел нәтиҗәләре бу­енча “Туган як” редакциясе гамәлгә куйган Кави Нәҗми исемендәге публицистик премия нәкъ аңа тапшырылган, ә актив җәмәгать эше алып барганы өчен шулай ук редакция гамәлгә куйган “Ел хатын-кызы-2016” исеменә лаек булган иде.

Әлфия ханым нәрсәгә тотын­са да, җиренә җиткереп эшли, ә инде тарихка, крайны өйрәнүгә килгәндә, ул үз эшенең фанаты. Шуңа да бу яңа иҗтимагый ва­зифасына да, ничек әйтмешли, кыстырынып-сызганып кереште һәм үткән атнада, 22 март көнне, Мәдәнәнең “Рәшидә” мәчете бинасында урнашкан крайны өйрәнү музее базасында өлкә татар крайны өйрәнүчеләрнең I конференциясен уздырды.

Өлкә татар автономия­се белән берлектә уздыр­ган конференциядә музей хезмәткәрләре, тарих укытучыла­ры, һәм, гомумән, тарихка, край­ны өйрәнүгә мөкиббән киткәннәр – барлыгы ике дистәдән артык кеше катнашты (фотода).

Әлфия Хайдәровна конфе­ренцияне ачып, барысын да җылы сәламләде. Ул шушы Мәдәнәдәге экспонатларга ис­киткеч бай музейны булдырган, аларны берәмтекләп бөтен өлкә татар авыллары буенча җыеп йөргән сафаҗайлы мәрхүм Фәрит ага Беляевны җылы искә алды һәм сәламләү өчен сүзне өлкә татарларының милли- мәдәни автономия җитәкчесе Мирзәхләм Абдулганиевка бир­де. Мирзәхләм Гаярович кыска­ча автономия эшчәнлегенә тук­талып, 8 июльдә өлкә үзәгендә узачак I Идел буе сабан туен югары дәрәҗәдә уздыруга ба­сым ясады. Шулай ук ул крайны өйрәнүчеләр клубында һәр та­тар авылыннан бер генә булса да вәкил булырга тиеш дигән тәкъдим белән чыкты.

Кызыл Октябрь округы исеменнән катнашучыларны администрация хезмәткәре Ра­мил Сафин, мәгариф комите­ты җитәкчесе Рауф Ваһапов сәламләделәр. “Крайны өйрәнү район мәктәпләрендә системага салынган һәм без сезнең барлык башлангычларыгызны күтәреп алырга әзер”, – диде Рауф Нади­рович, бу чараның мөһимлеген билгеләп.

Конференция программасы буен­ча чыгышлар башланганчы, пашатлы Сәрия ханым Аймалетдинованың күптән түгел басылып чыккан “Тормышка ашкан хыял” китабының презентациясе булды. Сәрия ханым китап язу тарихы, анда­гы геройларның кемнәр булуы турында сөйләде, аларның фотолары белән та­ныштырды. Бу турыда без язып чыккан идек инде (“Т.Я.”, №9, 03.03.2023), ки­тапка кергән хикәяләре, повесте, кайбер шигырьләре дә “Туган як”та бастырылды.

Аннары Әлфия ханым крайны өйрәнүчеләр клубы эшчәнлегенең проб- лемалары, киләчәккә планнары турында сөйләде.

Пленар утырышта чыгышларны Сер­гач округы Грибан авылы имамы Ринат хәзрәт Хамзин башлап җибәрде.

Шулай ук Яндавишча мәктәбенең тарих укытучысы Нәфисә Мусина, Чүмбәлидә туып-үскән, Уразавылда яшәүче укыту­чы Рушания Каюмова, Пильна округы Сафаҗай мәктәбенең тарих укытучысы Елена Атауллина, Рамил Сафин чыгыш ясадылар. Конференциянең төп темасы авылларның топонимикасына багышлан­ булганлыктан, барысы да шул тема­га басым ясады. Топоним – ул географик объектның исемен аңлата торган сүз. Мәсәлән, һәр авылда урамнарның, елга- күлләрнең, болын-кырларның, урман- калкулыкларның электән килгән исемнәре бар һәм чыгыш ясаучылар шул урыннар, ул исемнәрнең ничек барлыкка килүе ту­рында сөйләде.

Топонимнар төрле төркемнәргә бүленә икән, мәсәлән, годонимнар – урам, лим­понимнар – күлләр, геонимнар – юллар исемнәрен аңлата һ.б., алар бик күп.

Сергачтагы “Татар радиосы-91,4” сту­диясе директоры Фәрит Аймалетдинов үзенең чыгышында хезмәттәшлеккә ча­кырды, радиода туган як тарихына багыш­ланган аерым блок булдырылуы турында белдерде һәм анда чыгыш ясауны систе­малы рәвештә эшләргә тәкъдим итте.

Бүтән кайбер катнашучылар да – зуррбишчалы Харис хәзрәт Исмаилов, се­мочкилы Әббәс Назеров, сафаҗайлы Әлфия Аймалетдинова, уразавыллы Хөсәен Аймалетдинов та туган якның, үз авылларының тарихына кагылышлы кай­бер фикерләре белән уртаклаштылар.

Тарих, крайны өйрәнү эшенә кемне дә мәҗбүриләп булмый, зур теләк, кы­зыксыну булганда гына бу мөһим эш белән шөгыльләнеп була һәм бу көнне Мәдәнә музеенда шушы өлкәдәге фа­натлар җыелган иде. Шулай ук бу катлау­лы, күп көч һәм вакыт таләп иткән эштә якыннарыңның ярдәме, бер фикердә булуы да мөһим. Мәсәлән, Әлфия Хайдәровнаның тормыш иптәше Наил аның беренче ярдәмчесе, бу көнне дә кай­бер кызыклы фикерләре белән уртаклаш­ты. Елена Атауллинаның тормыш иптәше Рафаил да акрын гына чал тарихка кереп бара, зур дикъкать һәм кызыксыну белән тыңлап утырды.

Тулаем алганда, бик кызыклы һәм фай­далы утырыш булды, чәй табыны ар­тында дә әңгәмә дәвам итте. Шул арада Мирзәхләм Гаярович Әлфия ханыма ав­тономия исеменнән истәлекле бүләк тап­шырды.

Нәтиҗәләргә килгәндә, конференцияне елга бер тапкыр Мәдәнә музее базасын­да уздырырга, ә ел әйләнәсендә бүтән җирлекләрдә төрле темаларга багышлан­ган сессияләрдә очрашырга дип килеш­те краеведлар. Шулай ук барлык татар авылларының топонимикасын туплаган китап чыгарырга, “Беляев укулары” оеш­тырырга кирәк дигән тәкъдимнәр дә хуп- лау тапты һәм алар тормышка ашырылыр дип ышанып калабыз.

Наилә ЖИҺАНШИНА.

“Туган як” газетасы