Бер ел элек Татарстанның Милли китапханәсе элеккеге «Казан» Милли мәдәни үзәге бинасына күченде. Бу вакыйганы шәһәр өчен эпохаль дип атарга мөмкин – китапханә яңа бүлмәләр генә алып калмыйча, уку заллары булган традицион китап саклагычтан иҗади очрашулар, укыту дәресләре, фәнни дискуссияләр һәм музыкаль презентацияләр өчен алдынгы мәйданчыкка әверелеп, икенче тапкыр тууын да кичерде. Китап укучылар белән эшләүнең мондый форматына ихтыяҗны китапханәгә килү статистикасы раслый: эш көннәрендә 1,5-1,7 мең кеше һәм ял көннәрендә 2 мең кеше. Ай дәвамында китапханәгә килүчеләрнең уртача саны 50 мең кешегә җитә. Август ахырына китапханәдә булган шәһәр халкы һәм кунаклары саны 300 мең кеше булыр дип көтелә. Ни өчен ТР Милли китапханәсенә һәркемгә дә барырга кирәклеген KZN.RU порталы корреспонденты тикшерде.
Ике уку залы: классик һәм оригиналь
ТР Милли китапханәсенең төп яңалыкларының берсе –ике уку зонасына бүленү. Өстәвенә, аларның берсе гадәти булмаган форматта эшли – бернинди уку билетлары һәм сөйләшүләргә тыюлар юк. Бу – пыяла янкормада урнашкан универсаль уку залы. «Корочка» монда китапны үзегез белән алырга карар кылган очракта гына кирәк булачак. Сүз уңаеннан, биредә сайлау мөмкинлеге бай – китапханәдә йөзләгән мең китап тәкъдим ителгән, шуларның 40 меңен өйгә алу рөхсәт ителә.
Традицион китапханә атмосферасын тояр өчен, бераз югарырак, классик залга күтәрелергә кирәк. Бу зонада кем белән дә булса күңел түреннән сөйләшеп утырып булмый, шулай ук бирегә укучылар билетыннан башка кереп булмый. Шунысы кызык, Кремль урамындагы иске бинадан кәгазь картотекалы агач тартмалар сакланган, әмма хәзер алар күбрәк музей экспонаты сыйфатында хезмәт итә. Шулай ук залда даими рәвештә яңартыла торган экспозицияле витриналар урнашкан.
Китапларны автомат рәвештә бирү
Китапны өйгә алу өчен хәзер китапханәче эзләү кирәк түгел. Моны махсус терминал ярдәмендә мөстәкыйль рәвештә эшләргә мөмкин. Кулланучыга китапны бокска салу һәм теркәү стойкасында беренче тапкыр теркәлү вакытында рәсмиләштерә торган укучылар билетын сканлаштыру гына да җитә.
Китап 21 көнгә бирелә, аннан соң аны йә тапшырырга, йә файдалану вакытын озайтырга мөмкин – моның өчен залга килү мәҗбүри түгел, бары тик шалтырату да җитә. Югарыда билгеләп үтелгәнчә, китапланы бирү мөмкинлеге универсаль залда гына тәкъдим ителгән.
Компьютерлар иркен кулланылышта
Китапханәдә Wi-Fi га тоташу мөмкинлеге булган иркен компьютер залы бар, һәм техника белән бөтен кеше файдалана ала. Әгәр буш компьютер табылмаса, үз ноутбугың белән килергә һәм теләсә кайсы урынга утырырга мөмкин. Биредә төрле мастер-класслар һәм чаралар уза. Җәдвәл артыннан китапханәнең социаль челтәрләрендә күзәтергә мөмкин.
Балалар өчен комикслар
Яңартылган Милли китапханәдә берьюлы өч балалар залы бар: 6 яшькә кадәрге сабыйлар, кече мәктәп укучылары һәм яшүсмерләр өчен.
Нәниләр өчен киңлектә үсеш өчен китаплар җыелган, алар рәсем ясый ала торган махсус өстәлләр бар.
Кече мәктәп яшендәге балалар өчен залда китаплардан тыш, комикслар коллекциясен табарга мөмкин. Дөрес, китапханәчеләр әйтүенчә, аларны бик тиз алып бетерәләр. Шимбә көннәрендә «Читашка» балалар клубы очрашулары да уза. Һәр атна саен балалар китапханәче белән берлектә китап сайлый, аны укый, фикер алыша, шулай ук иҗат белән шөгыльләнә. Мәсәлән, әсәр сюжеты буенча эшләнмәләр ясыйлар.
Яшүсмерләр өчен зал гавами китапханәнең төп киңлегеннән бераз читтә урнашкан, чөнки алар мөстәкыйль булырга тели – бу бунт яше, дип саный хезмәткәрләр.
Йозакка ябылган шкаф
Китапханәдә, тиешенчә, стеллажлар күп, алар барысы да уңайлы булсын өчен тиешле табличкалар белән билгеләнгән. Универсаль залның үзәк өлешендә күптән түгел генә йозакка бикләнгән пыяла ишекле тагын бер серле шкаф барлыкка килде. Китапханәдә аңлатуларынча, анда 18+ тамгасына ия булган китаплар урнаштырылган.
Нинди әсәрләр соң ул? Аларда эротик яки рәхимсез күренешләр очрый. Шундый китапларның берсен алу өчен, хезмәткәрләргә мөрәҗәгать итәргә кирәк. Китапханәчеләр укучылар билетын сораячак, укучының яшен тикшерәчәк һәм кирәкле китапны бирәчәк.
Татар җырчылары һәм композиторларының пластинкалары коллекциясе
Универсаль залны музыка зонасы тулыландыра. Кечкенә генә бинада тиешле темага китаплар табып кына калмыйча, пианинода уйнарга да мөмкин, шул ук вакытта беркемгә дә комачауламыйча – инструменттан тавыш бары тик уйнаучының колакчаларына гына чыгарыла.
Музыка зонасында татар җырчылары һәм композиторлары язылган пластинкалар коллекциясе җыелган, ноталы китаплар бар. Алга таба сәнгать турында басмалар: рәсем сәнгате, скульптура, театр, архитектура һ.б. белән стеллажлар урнашкан. Моннан тыш, универсаль залда вакыт-вакыт картиналар күргәзмәсе уза. Аларны, кагыйдә буларак, бәйрәм көннәренә әзерлиләр.
Китапханәче киңәше буенча
Универсаль залда сары ярлыклы китаплар очратырга була. Димәк, әсәрне китапханәчеләрнең берсе тәкъдим итә. Ярлыкта бәяләмә, хезмәткәрнең исеме һәм вазыйфасы язылган.
Шулай ук залга керү юлында китапларның билгеле бер вакыйгага тематик сайланышын табарга мөмкин, мәсәлән, Космонавтика көненә яки танылган язучының туган көненә. Китапханә хезмәткәрләре даими рәвештә стеллажны инфоповодка бәйле рәвештә яңартып тора.
Моннан тыш, китапханә фойесында буккроссинг зонасы бар. Килүчеләр үзләренә кирәк булмаган китапларны өеннән алып килә һәм башкаларын алып китә. Китапханә дә үз артыкларын чыгара.
Уникаль китаплар һәм газеталарның архив тегелмәләре
Классик залда уникаль борынгы китаплар һәм вакытлы матбугат архивлары табарга мөмкин. Бик сирәк яки борынгы экземплярлар архивларда саклана, һәм аларга заказ бирергә мөмкин – күчермәләре яки, бәхет елмайса, хәтта артефактлар үзләре дә сезнең кулларда 10-15 минуттан соң булачак. Әмма аларны үзең белән алып булмый, бу басмаларны уку залында гына өйрәнергә мөмкин. Мәсәлән, Россия империясе чорындагы вакытлы басмалар, шул исәптән беркайда да табып булмаган «Казан хәбәрләре» газетасы номерларын алырга мөмкин.
Уңайлы эш киңлеге
Китапханәдә уңайлы эш урыннары турында да кайгыртылган. Классик уку залы стандарт залга охшамаган. Зур булмаган калкулыкта махсус яктырту системасы куелган өстәлләр урнаштырылган – яктылыкның интенсивлыгын мөстәкыйль рәвештә көйләргә мөмкин. Калган барлык яктырткычлар да гадәти түгел: көндез алар табигый яктылык чәчә, ә кичен лампалар кебек эшли.
Кинотеатрларга һәм лекция аудиторияләренә көндәш
Китапханә карамагында зур экранлы һәм күп санлы мультимедиа мөмкинлекләре булган иркен конференц-зал бар. Ул 200 кешегә исәпләнгән. Залда кино күрсәтү, зур чаралар яки китап презентацияләре үткәрергә мөмкин. Китапханә хезмәткәрләре аларны оештыруда ярдәм итәргә әзер, бары тик директор исеменә рәсми хат язарга гына кирәк. Җитәкче аны караячак һәм җавап бирәчәк.
Әгәр чара азрак масштаблы булса, башка вариант карала – лекцияләр һәм мастер-класслар үткәрүгә исәпләнгән берничә аудиторияне сайлау.
Лаунж-зона һәм аулак урыннар
Китапханә территориясе буйлап йөргәндә, панорамалы тәрәзәләр янында урнашкан йомшак диваннар булган зонага барырга була. Нәкъ менә монда яшьләр җыела, аралаша һәм ял итә. Лаунж-зона беркайчан да буш тормый диярлек. Диванда урын җитмәгән кешеләр гадәттә кофе эчәргә килә.
Белдерелгән интровертлар өчен конференц-залдан ерак түгел зур булмаган өстәлләр урнашкан. Монда үз фикерләрең белән ялгыз калырга мөмкин.
Матур фотолар өчен локацияләр
Китапханә территориясендә фоторәсемнәр ясарга рөхсәт ителә, тик телефон аша гына һәм утсыз. Бу кагыйдә әйләнә-тирәдәгеләргә уңайсызлык тудырмас өчен эшли.
Тулаем алганда, бина матур кадрлар ясау мөмкин булган урыннарга бай. Барыннан да ешрак килүчеләр светодинамик скульптура янында фотога төшә. Кинетик инсталляция Роберт Хәсәнов, Илья Файнберг, Людмила Забрускова һәм Юлия Туранова тарафыннан булдырылган. Ул 287 биш алфавит хәрефеннән тора – рун символларыннан алып кириллицага кадәр. Элементлар түшәмгә эленгән һәм даими хәрәкәттә. Инсталляция төрле форманы ала, ә биш линия төрле язуларда «белем» сүзенә туры килә торган хәрефләрне алып тора. Скульптура милли тиңдәшлеккә багышланган һәм татар язуы тарихын чагылдыра.
Яшерен кат
Китапханәдә, әлбәттә, килүчеләр күзеннән яшерелгән урыннар бар. Мәсәлән, хезмәткәрләр кабинетлары һәм 2 миллион китап һәм журнал белән алты китап саклау урыны урнашкан подвал. Алар махсус мобиль стеллажларда саклана, аларны рычаг ярдәмендә күчерергә мөмкин. Саклагычларда дымлылык көйләгече, климат-контроль системасы, тузан һәм газ янгынын сүндерү системасы эшли.
Әлеге китапларны уку залына лифтларда алып менәргә мөмкин. Шулай ук документларны сканерлау, цифрлы фотматка күчерү, консервацияләү һәм реставрацияләү үзәге дә бар.
Библиофиллар мөстәкыйль рәвештә түбән катка үтә алмыйлар, әмма белгечләр даими рәвештә «Чит затларга керү рөхсәт ителә» дип исемләнгән экскурсия үткәрә һәм китапханәнең сәхнә артын күрсәтә.
Камилә Гобәйдуллина
